Në 90-vjetorin e lindjes kujtojmë regjisoren e madhe shqiptare Xhanfise (Çipi) Keko.
KEKO lindi në Gjirokastër, në 4 janar 1929. Tre vjet pasi u zhvendos në Tiranë 1947, filloi punë si biletashitëse në kinema “Republika”, ndërsa në vitin 1949, në “Ndërmarrjen Kinematografike”, prej së cilës u largua 1 vit më pas për studime në Bashkimin Sovjetik. Në vitin 1952 filloi punë montazhiere në Kinostudion “Shqipëria e Re”. Vepra e parë si regjisore ishte dokumentari “Tregim për njerëzit e punës” në 1963.
Pas kalimit në filmin artistik (1971-A,B,C… Zh) puna e saj përqëndrua në temat e fëmijëve dhe shumica e filmave shfaqin aktorët fëmijë në rolet kryesore.
Kur Keko filloi prodhimin e filmit më të famshëm të saj “Tomka dhe Shoket e Tij” (1977), ajo tashmë e kishte vendosur veten si një nga regjisoret në një prej industrive më të rëndësishme. Ndoshta sepse “filmat e fëmijëve” nuk tërhiqnin aq shumë vëmendjen e sistemit, Keko pati mundësinë të eksperimentonte stilistikisht me filmat e saj dhe ajo krijoi mënyra për t’i bërë fëmijët/aktorët e saj të vepronin natyrshëm para kamerës.
Për shumë shqiptarë që u rritën nën regjimin e Hoxhës, filmat e Kekos ende shkaktojnë kujtime nostalgjike përkundër përmbajtjes ideologjike të filmave dhe përkundër faktit se ato janë prodhuar për një periudhë që shumë preferojnë të harrojnë.
Xhanfise Keko mbetet ende regjisorja më e suksesshme femër e Shqipërisë duke shërbyer si një shembull i fuqishëm dhe duke mundësuar që femrat regjisore të kenë sot zërin e tyre në kinematografinë shqiptare. Ajo fitoi 11 çmime kombëtare dhe ndërkombëtare me veprat e saj.
Xhanfise Keko u martua me regjisorin Endri Keko, me të cilin pati dy djem Ilirin dhe Teodorin.
Filmografi e shkurtuar si regjisore
• (1963) TREGIM PËR NJERZIT E PUNËS (film dokumentar)
• (1963) 1 MAJ 1963 (kinoreportazh)
• (1966) KALITEMI PËR MBROJTJEN E ATDHEUT (film dokumentar)
• (1966) MIQËSI E MADHE UNITET LUFTARAK (kinoreportazh)
• (1967) ATO ÇAJNË PËRPARA (film dokumentar)
• (1968) KALITEMI NEPËRMJET AKSIONEVE (film dokumentar)
• (1969) FESTIVALI ARTISTIK I FËMIJVE (film dokumentar)
• (1970) TINGUJT DHE FËMIJËT (film dokumentar)
• (1971) ABC…ZH (film artistik)
• (1972) SHKOLLA TINGUJ DHE NGJYRA (film dokumentar)
• (1972) PARA SHFAQJES (film dokumentar)
• (1972) KRYENGRITJE NË PALLAT (film artistik)
• (1973) MIMOZA LLASTICA (film artistik)
• (1974) BRIGADA E XXV (kinoreportazh)
• (1974) QYTETI MË I RI NË BOTË (film artistik)
• (1975) PËR POPULLIN, ME POPULLIN (film dokumentar)
• (1975) BENI ECËN VETË (film artistik)
• (1976) TINGUJT E LUFTËS (film artistik)
• (1977) TOMKA DHE SHOKËT E TIJ (film artistik)
• (1978) PAS GJURMËVE (film artistik)
• (1980) PARTIZANI I VOGËL VELO (film artistik)
• (1981) KUR XHIROHEJ NJË FILM (film artistik)
• (1982) NJË VONESË E VOGËL (film artistik)
• (1984) TAULANTI KËRKON NJË MOTËR (film artistik)
Si skenariste
• (1971)ABC…ZH skenar për film artistik/bashkautor-Peçi Dado)
• (1981) KUR XHIROHEJ NJË FILM (skenar për film artistik/bashkautore-Shpresa Vreto)
• (1982) NJË VONESË E VOGËL (skenar për film artistik/bashkautor-Bashkim Hoxha)
• 1984)TAULANTI KËRKON NJË MOTËR skenar për film artistik/bashkautor-Nexhati Tafa